Heksenwaag in Oudewater: Een duik in hekserijgeschiedenis van Nederland
Mijn fascinatie voor hekserij heeft me al langs het Kriminal Museum in Rothenburg ob der Tauber geleid, de verborgen hoekjes van het Museo de las Brujas in Zugarramurdi laten verkennen en deze zomer lonkt Triora in Italië. Oudewater stond echter nog steeds op mijn lijstje, onaangetast en vol belofte. Tijd dus om een dag vrij te maken voor een duik in de hekserijgeschiedenis van Nederland.
Deze blog dateert uit 2018.
Oudewater: Het Salem van Nederland
Bij aankomst in Oudewater omhult de serene rust van dit dorp me direct. Het is een schilderachtig plaatsje waar de tijd lijkt te hebben stilgestaan, perfect voor mijn onderzoek naar hekserij. Langs de grachten wandel ik naar een zonnig terras, bestel ik een verfrissend biertje en geniet ik van de omgeving, gezelschap verwachtend.
We beginnen onze verkenning met een rondleiding door het dorp, dat ademt in het ritme van hekserijverhalen. Van het chic gedoopte restaurant Hex tot de snoepwinkel Hocus Pocus Zoetwaren, elk hoekje heeft zijn eigen magie. Bij de Hollandse versie van ‘Zacharinus’ Zoetwarenhuis’ valt mijn oog op een bijzonder verhaal over Leentje Willems, beschuldigd van hekserij in de zeventiende eeuw, een verhaal dat de rijke heksenhistorie van Oudewater illustreert.
“Leentje Willems was een vrouw die in het midden van de zeventiende eeuw aan de oever van de Lange Linschoten woonde. Op een dag beschuldigden haar buren Leentje ervan dat zij een kind had betoverd door het een vergiftigde koek te laten eten. Vanaf die dag had Leentje geen rust meer.”
In Eetcafé Lumiere, dat meer weg heeft van een oude herberg minus Hagrid, proef je de sfeer van vervlogen tijden te midden van internationaal publiek. Zelfs de lokale groenteboer en bloemist dragen bij aan het heksenthema met namen als Zon & Maan en de Groene Tovenaar.
Oudewater is een plek waar verhalen uit oude tijden nog steeds fluisteren door de straten. Je begrijpt het wel. Dit is een heksendorp.
De Heksenwaag in Oudewater.
Afijn, na een verkenningstocht besloten we de beruchte Heksenwaag te trotseren. Een hartelijke dame, die zowel onze gastvrouw als gids bleek, verwelkomde ons. Ze was van alle markten thuis: van ontvangst tot de rondleiding, zij regelde het.
Eenmaal boven werden we getrakteerd op een videopresentatie die ons meenam door de geschiedenis van de heksenvervolgingen in Nederland tijdens de 16e, 17e en 18e eeuw. De tijd waarin onschuldige mensen op basis van de meest luchtige beschuldigingen op de brandstapel konden belanden. Of je nou verdacht werd van het bijwonen van een heksensabbat verkleed als zwarte kat, een 'heksenmerk' had, of gewoonweg te licht bevonden werd om op een bezemsteel te vliegen; de methodes om je 'schuld' aan te tonen waren ronduit bizar. Een van de meest onthutsende proeven was de waterproef, waarbij je gebonden in het water werd gegooid. Bleef je drijven, dan werd je als heks bestempeld. Deze proeven werden uitvoerig beschreven in de heksenjagershandleiding 'de Heksenhamer' van Heinrich Kramer.
Maar in Oudewater liep het anders. Hier werd je gewogen als beschuldiging van hekserij op je rustte. Dankzij keizer Karel V, die vernam dat in Oudewater niemand ooit 'te licht' bevonden was, ontving deze plaats het unieke recht om weegcertificaten uit te geven. Met zo'n certificaat op zak was je vrijgesproken van alle aantijgingen en kon je jouw leven weer oppakken.
Waterproef, weegproef, vuurproef, zeefproef, sleutelproef – de gereedschapskist van de heksenjager kende blijkbaar geen grenzen. Neem nou de zeefproef, waarbij je geacht werd de spreuk ‘Dies nies jeschet benedoefet domina enitemaus’ op te zeggen. Volgens de overlevering zou er dan een geest verschijnen die, bij het noemen van namen van de beschuldigden, de zeef uit zichzelf liet draaien als teken van schuld.
En dan hadden we de sleutelproef, waarbij een oude sleutel in een bijbel werd gestoken, precies op de pagina waar het Evangelie van Johannes begon. Nadat de bijbel strak werd dichtgebonden, met het oog van de sleutel nog zichtbaar, werd de namenreeks afgegaan. Draaide de bijbel? Dan had je je ‘heks’ gevonden. Bizar genoeg werd deze methode nog in 1926 gebruikt om iemand van hekserij te betichten.
De vuurproef testte of je over hete kolen of sintels kon lopen zonder blijvende schade. De genezing van eventuele brandwonden bepaalde je lot.
Het museum biedt een diepe duik in deze donkere historie met verhalen van verdachten die licht werpen op de heksenprocessen van weleer. Met een uitgebreide verzameling boeken en een bijzonder macabere hand als onderdeel van de collectie, wordt de geschiedenis hier wel erg levendig.
Nepheksen
Eenmaal beneden in de Heksenwaag werd het tijd om onszelf aan de weegschaal te onderwerpen. Na een spervuur aan vragen - 'Heb je je ooit ingelaten met de duivel?', 'Ben je in het bezit van katten?', 'Heb je moedervlekken?' - werd ons lot bezegeld. Gelukkig, met een Certificaat van Weging in de hand, bleken we niet te licht voor deze wereld (oef, dat was even spannend).
Tja, het ziet ernaar uit dat we geen echte heksen zijn.
Zo eindigde onze duik in de wereld van de hekserij, niet met een spectaculaire ontdekking van verborgen krachten, maar met de geruststellende wetenschap dat we gewone stervelingen zijn, vrij van elke zweem van magische malfunctie. Het was een dag gevuld met geschiedenis, mysterie en een tikje zelfontdekking - en hoewel we misschien geen heksen zijn, zijn we zeker rijker aan verhalen en inzichten.
-x- De Campingheks
Bronnen: Ontdek de Magie van Oudewater. Uitgever: Museum de Heksenwaag | Afmeting 150x5x150 mm | Taal: Nederlands
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd om mijn oude website. Hierdoor kan het zijn dat de informatie is verouderd.